Ratno Górne
MAR
03

O Ratnie Górnym

Dawne nazwy miejscowości:

  • Mittel Rathen (1709, 1789, 1857,1873)
  • Oberrathen (1460, 1594, 1599, 1682, 1684, 1714, 1760)
  • Ober Rathen (1789-1945)

Etymologia nazwy wsi

Etymologię, dawnej, topograficznej nazwy wsi przedstawiono w kontekście Ratna Dolne­go. Nazwę Oberrathen (Ratno Górne) związano z topografią terenu, na którym wieś była położona. Nie jest jasna etymologia nazwy Mittel Rathen, którą według Zimmermanna nazy­wano również Ramo Górne. Obecna nazwa miejscowości nawiązuje do lokalnej tradycji.

MAR
03

Historia wsi i dóbr

Ratno wzmiankowano po raz pierwszy w 1347 r., a tutejsze sędziostwo, położone na ob­szarze późniejszego Ratna Górnego wymieniono w r. 1413. Ok. 1460 r. zarysował się po raz pierwszy podział Ratna na dwie części Dolną i Górną, który wynikał z faktu, że Ratno Dolne było rycerskim lennem, a Ratno Górne długo jeszcze należało do dóbr kameralnych. W czasach nowożytnych część gruntów Ratna Górnego była nadawana szlachcie (Reichenbachom), w związku z czym wykształciły się tu m.in. dobra Oberhof oraz Gütlein. Pozostała część Ratna Górnego z sędziostwem, 16 kmieciami i zarodnikami stała się własnością miasta Radków. Zachowały się dwa przekazy dotyczące przejęcia wsi. Według jednego Radków wszedł w jej posiadanie w 1586 r., a według drugiego w 1599 r. W wyniku sankcji, jakie spadły na Radków w trakcie wojny trzydziestoletniej, miasto musiało zwrócić Ratno Górne, które znów włączono do dóbr kameralnych. Ponownie sprzedano je w 1684 r. Danielowi Paschasiusowi von Osterberg, posiadaczowi majętności ziemskiej w Ratnie Dolnym. Obie części wsi pozo­stawały w jednych rękach jeszcze przez prawie dwa następne stulecia, ale mimo to zachowały administracyjną odrębność i zróżnicowane nazwy.

Proporcje podziału Ratna na dwie części znane są dopiero ze źródeł z drugiej połowie XVIII w. Wy­nika z nich, że miejscowość podzielona była na niemal równe połowy, dolną i górną. W obu życie gospodarcze w XVII i XIX wieku kształtowało się podobnie. Rozwijały się rzemiosło oraz podstawowe gałęzie lokalnego przemysłu, takie jak przemysł młynarski, drzewny, propinacyjny i olejarstwo.

W czasach nowożytnych, po 1684 r. Ratno Górne podzielone było na dwie części, domi­nialną połączoną z włościami w Ratnie Dolnym oraz sędziowską, w skład której wchodziły wolne dobra sędziowskie wraz z przynależnymi do niego poddanymi.

Sędziostwo w Ratnie, a później w Ratnie Górnym wzmiankowano po raz pierwszy w 1413 r. Od pierwszych dziesięcioleci XV w. należało do: Petira von Rathen (ok. 1413 do 1414), Petera Ulmanna (po 1414, ok. 1415, 1420), Hansa Rörichta (ok. 1454), Hansa Zenkera (ok. 1454-1465), wdowy po Hansie Zenkerze (do 1469), Georga Zenkera (od 1469), Jorge Czen-kira (ok. 1478), Georga Czenkera (ok. 1498-1499), Mertina Zenkera (ok. 1509, 1510), Hansa Rüdigera (po 1510), Georga Riegera (ok. 1594). Josepha Rupperta (ok. 1682), Samuela Rauera (ok. 1693-1714), Ernsta Friedricha von Hund (ok. 1714), pana von Hundt (ok. 1765), Bernharda (1789), Rosenbergera (1830) i Volkmanna (1845). Sędziowie zobowiązani byli do pobierania cła we wsi. Posiadali początkowo sędziostwo, a później w XVII i XVIII w. wolne dobra sędziowskie. Do sędziostwa należały: grunt (co najmniej 6 łanów), las. młyn (1413), młyn (1454), młyny olejowy i zbożowy (1494) oraz część wsi z poddanymi. W 1765 r. byli to czterej chałupnicy i komornicy oraz dwaj rzemieślnicy, a w roku 1789 do dóbr sędziowskich należało 5 zagrodników. W latach ok. 1830-1845 w dobrach mieszkało 31-34 osób zajmują­cych 8-9 budynków mieszkalnych. W 1851 r. sędziostwo kupiło miasto Radków, planując założenie na jego terenie cegielni i pieca wapienniczego. Miasto posiadało wolne dobra sę­dziowskie jeszcze w 1916 r.

W drugiej połowie XIX w. obie części wsi, dominialną i sędziowską scalono. Ratno Górne było wówczas średniej wielkości gminą wiejską, maksymalnie zaludnioną ok. r. 1867 (558 osób). W okresie międzywojennym zmieniła się struktura zawodowa mieszkańców wsi, którzy w mniejszym stopniu trudnili się rzemiosłem i rolnictwem, a więcej pracą najemną, w tym w przemyśle. Na początku XX w. powstał w Ratnie Górnym, na linii kolejowej ze Ścinawki Średniej do Radkowa przystanek kolejowy. Po 1945 r. Ratno Górne zostało zasiedlone i ze względu na dobre warunki glebowo-klimatyczne, położenie przy drodze do przejścia granicznego w Tłumaczowie oraz sąsiedz­two Radkowa i Wambierzyc ma ustabilizowaną sytuację ludnościową. Rolnictwo, do końca XX w. główne źródło utrzymania mieszkańców wsi, obecnie nie ma tak dominującej pozycji. Znaczna część mieszkańców pracują bowiem w okolicznych miejscowościach. Po utworzeniu w 1993r. Parku Narodowego Gór Stołowych wzmógł się znacznie ruch turystyczny w rejonie, co pośrednio wpływa stopniowo na zmianę charakter miejscowości, w coraz większym stopniu nastawionej na obsługę ruchu turystycznego. Aktualnie na terenie wsi funkcjonują 4 gospodarstwa agroturystyczne. Bliskość Radkowa powoduje, iż w Ratnie Górnym nie rozwinęło się w sposób wyraźny zaplecze gastronomiczne i handlowe. Funkcjonuje jeden sklep z podstawowymi artykułami spożywczymi oraz 2 firmy usługowe.

MAR
03

Układ przestrzenny wsi

Ramo Górne położone przy ruchliwej drodze turystycznej ze Ścinawki Średniej do Rad­kowa, rozlokowane jest w dolinie Pośny, na wysokości około 370-380 m n.p.m. Miejsco­wość znajduje się pomiędzy Wzgórzami Ścinawskimi (od północy) i Górami Stołowymi (od południa). Otoczona jest użytkami rolnymi. Układ przestrzenny Ratna Górnego jest kontynuacją łańcuchowego układu Ratna Dolnego. Do dziś czytelne są znacznie zagęszczone rozłogi. Ratno tworzyło w przeszłości i tworzy obecnie jeden zespół osadniczy z Radkowem. W XIX w. siedlisko wsi zostało znacznie zre­dukowane do parcel z zagrodami. Obecnie zachowany jest dawny układ wsi.

MAR
03

Dobra i folwarki

W przeszłości na terenie Rama Górnego znajdowało się parę włości. Od końca XVI w. do lat sześćdziesiątych następnego stulecia wzmiankowano dobra Oberhof zwane też Schlosshof. W 1650 lub 1665 r. utraciły one samodzielność i zostały scalone z majętnością w Ratnie Dolnym. Informacje o kolejnych włościach, Gütlein pochodziły z lat 1608-1765. Później włości te zostały włączone do dóbr kameralnych i wzmiankowane były jeszcze raz w 1789 r. Trzecia majętność w Ratnie Górnym nosząca nazwę Thiel lub Walditzgut wymieniana była w latach 1902-1937 i należała wówczas do majętności w Ratnie Dolnym. W jej skład wchodził też w tym czasie folwark Gütelhof z budynkiem mieszkalnym dla najemnych pracowników. Nie wiadomo, gdzie znajdowały się powyżej wzmiankowane dobra. Nie zachowała się też należąca do nich zabudowa. Istnieje tylko niewielki folwark Giitelhof, położony w południo­wej części siedliska Ratna Górnego, który swym wyglądem przypomina skromniejszą zagro­dę kmiecą.

MAR
03

Zabudowa wsi

Już w czasach nowożytnych występowały we wsi okazałe zagrody w czworobok. Około 1865 r. obok nich, sytuowanych najczęściej na stokach wzniesień występowały także skrom­ne budynki sytuowane kalenicowo względem wiejskich dróg. Zabudowa wsi powstała w XIX w. ale współcześnie uległa częściowo zniszczeniu.Zatarte też zostały układy wielu dawnych zagród w czworobok. Obecnie na tle zabudowy Ratna Górnego wyróżniają się dawna gospoda, a później dom ludowy (nr 57), zwracający uwagę swoją bryłą i okazałym wystrojem elewacji oraz niektóre, kmiece budynki mieszkalne, np. nr 1, 15, 22 i 25. Są to tradycyjne budynki mieszkalno-gospodarcze z kamieniarką (nr 1, 15, 22) oraz budynki pozostające pod wpływem architektury wernakularnej. Najokazalej z nich pre­zentuje się dom nr 25 z 1909 r. usytuowany na wzniesieniu, dwukondygnacjowy z pseudomezzaninem, zwrócony szczytowo ku ulicy. Rozczłonkowana gzymsami elewacja szczytowa została zwieńczona attyką zdobioną obeliskami kulami i wazonami. Otwory otrzymały pro­filowane obramienia. Oprócz tych tak bardzo okazałych budynków występują we wsi w znacznie większej ilości domy jednokondygnacjowe z dachami dwuspadowymi.We wsi znajdują się kapliczki, figury i krzyże przydrożne. Przy drodze do Wambierzyc stoi neoklasacystyczna kapliczka domkowa z przełomu XIX i XX w. Ponadto w Ratnie Gór­nym zachowały się barokowa kolumna maryjna z 2 poł. XVIII w. oraz liczne dziewiętnasto­wieczne kapliczki przydrożne i krzyże usytuowane w sąsiedztwie wsi. Jedna z tych kapliczek, z 1668 r. znajduje się przy drodze z Ratna do Gajowa.

MAR
03

Wykaz zabytków architektury i budownictwa

  • 1.Kapliczka przy drodze do Wambierzyc, XIX/XX w.
  • 2.Szkoła, ob. dom mieszkalny nr 16, 3 ćw. XIX w.
  • 3.Dom Ludowy, ob. dom mieszkalny i klub „Ruchu", nr 57, koniec XIX w.
  • 4.Zespół mieszkalno-gospodarczy
    • a)dom mieszkalny nr la, 3 ćw. XIX w., 4 ćw. XIX w.
    • b)budynek gospodarczy nr la, 3 ćw. XIX w.
    • c)budynek bramny nr la, 3 ćw. XIX w.
    • d)stodoła nr la, koniec XIX w.
  • 5.Dom mieszkalny nr 11, koniec XIX w.
  • 6.Zespół mieszkalno-gospodarczy
    • a)dom mieszkalny nr 15, 3 ćw. XIX w.
    • b)budynek gospodarczy nr 15, 3 ćw. XIX w.
    • c)stodoła nr 15, pocz. XX w.
  • 7.Dom mieszkalny nr 22. poł. XIX w., pocz. XX w.
  • 8.Dom mieszkalno-gospodarczy nr 24, poł. XIX w.
  • 9.Dom mieszkalny nr 25, 1909.
  • 10.Dom mieszkalno-gospodarczy nr 26, 3 ćw. XIX w., XX w.
  • 11.Zespół mieszkalno-gospodarczy
    • a)dom mieszkalno-gospodarczy nr 30, poł. XIX w.
    • b)stodoła nr 30, koniec XIX w.
    • c)brama nr 30, koniec XIX w.
  • 12.Dom mieszkalno-gospodarczy nr 46, koniec XIX w.
  • 13.Dom mieszkalny nr 48, 3 ćw. XIX w.
  • 14.Dom mieszkalny nr 53, koniec XIX w.
MAR
03

Źródło informacji

Studium środowiska kulturowego gminy Radków, powiat kłodzki, woj. dolnośląskie. Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu. Iwona Rybka-Ceglecka, archeologia Maria Boguszewicz, Donata Wiśniewska, plansze Anna Ornatek, Wrocław MCMXCIX